Fransızların erməni sevgisi

Dr. Vazeh Əskərov

Strasburq Universitetinin doktoru, dosent,

Yeni Azərbaycan Partiyasının (YAP) İdarə heyətinin üzvü

      XX əsrdəki Fransaya erməni köçü 1922-ci ildə daha da sürətlənir. Türkiyədən, Suriyadan, Yunanıstandan, Bolqariyadan və Livandan olan ermənilər I Dunya müharibəsindən sonra boşalmış və dağıdilmış Fransaya işçi qüvvəsi kimi yerləşirlər. 1923-cü ildə imzalanan Lozanna müqaviləsi bu prosesi daha da surətləndirdi. Ermənilərin böyük coğrafi mobilliyi 1922-1936-ci illər arasında baş verir.     1926-ilin statistikasına görə Fransa ermənilərinin sayı 63 minə yaxındır. 1947-ci ildə Fransa ermənilərə vətəndaşliq vermə prosesini surətləndirir. Həmin dövrdə sovet Ermənistanına Avropadan köç məsələsi gündəmə gəlir. 1948-1953-cü illər ərzində 100 min azərbaycanlının Ermənistandan deportasiya (onlar bunu tranmigrasiya da adlandırırlar) edilməsinə razıliq verilir. Lakin qeyd edim ki, rəsmi statistikaya görə yalniz 7 min vətəndaşlıq almış ermənilər Fransadan bu təklifi qəbul edib geriyə dönür. Bu təcrübənin nəticələri acınacaqlı olur və 1956-cı ildə Fransa höküməti həmin ermənilərin geriyə dönməsi üçün danışıqlara gedir. 1945-ci ildə Avropada cərəyan edən siyasi böhran ermənilərin Fransaya olan köçünü daha da surətləndirir.

    Digər tərəfdən, 1948-1953-cü illər ərzində on minlərlə azərbaycanlının deportasiyası, öz doğma yurdlarından qovulmaları da tarixi bir fakt olaraq qalmaqdadır. Ermənilər Türklərsiz Dənizdən Dənizə (Qara dənizdən Xəzərə qədər) Böyük Ermənistan yaratmaq xülyaları baş tutmasa da bir erməni dövləti qurmağı bacardı. Böyük bir Ermənistanı dənizdən dənizə bərpa etmək layihəsi, ermənilərin yaşadıqları və ya yaşadıqları bütün torpaqların faktiki olaraq ermənilər olduğuna və buna görə də Ermənistana məxsus olmalarına əsaslanır. Sovet İttifaqı idarəçiliyinin 70 ili ərzində Ermənistan "Ermənistanı ermənilər üçün" qoruyub saxlamaq, ərazisini Azərbaycan torpaqlarına ziyan vurmaqla genişləndirmək və azərbaycanlıları tarixi və əbədi torpaqlarından qovmaq üçün bütün vasitələrdən istifadə etmək siyasətini həyata keçirdi. Bu dövrdə yuxarıda göstərilən siyasət sistemli və metodik bir şəkildə həyata keçirilmişdir.

   Ermənistanda Sovet İttifaqı (SSRİ) idarəçiliyi qurulduqdan sonra, Türkiyədə, İranda və Gürcüstanda yaşayan əksər azərbaycanlılar, etnik münaqişələr səbəbiylə 20-ci əsrin əvvəllərində tərk etdikləri Ermənistandakı "vətənlərinə" qayıtmağı bacardılar. 

Bu gün Fransa ermənilərin sayı yarım milyondan çoxdur onların 2/3-i Fransada doğulanlar təşkil edir. Böyük əksəriyyəti Marseille şəhərində məskunlaşıb. Tarixçilərin sözünə görə bu məskunlaşma XV əsrə təsadüf edir və əgər həqiqətən belədirsə cənab Prezident İlham Əliyevin Fransa prezidentinə verdiyi tövsiyyə çox düzgün atılmış bir addım kimi dəyərləndirirəm. Əgər Marseille azlıq edərsə bura Fransanın digər rayonlarını Lyon, Valence və eləcə də Parisin bəzi rayonlarını da Macron əlavə edə bilər.

Vazeh Asgarov