Bütün insanlar dahi doğulmur, öz üzərilərində işləməklə tədricən dahiyə çevrilir
Müsahibim fəlsəfə doktoru Vazeh Əsgərovdur.
- Uzun müddətdir ki, təhsil sahəsində çalışırsınız. Bir neçə beynəlxalq konfranslarda, simpoziumlarda iştirak edib, Azərbaycan təhsilinin nümayəndəsi kimi çıxış etmisiniz. Həmçinin ədəbiyyata, incəsənətə, sözə bağlı olan bir insansınız. Necə düşünürsünüz “Söz adamı” olmaq cəmiyyətimizdə hansı funksiyaya və rola sahibdir?
- Cəmiyyətdə “Söz adamı” olmaq fikri mənim üçün çox böyük məna kəsb edir. Əminəm ki, hər bir ziyalı təbəqə bu məsuliyyəti anlayır və bunun nə qədər önəmli olduğunu hər zaman hiss edir. Bu özünü ilk növbədə etik və estetik cəhətdən təzahür edir. Belə ki, hər bir ziyalı şəxsin, “Söz adamı”nın, cəmiyyətdə xüsusi missiyası vardır. O, istər geyim tərzində, istər davranış və hərəkətlərində istərsə də danışıq və nitqində hər zaman fərqlənməli və nümunə olmağa çalışmalıdır. Bu proses nə qədər çətin də olsa ziyalı təbəqənin yerləşdiyi məkan və zamandan aslı olmayaraq daima maarifləndirmə işləri aparmaq kimi fuknsiyaları vardır. Bu missiyanın müxtəlif cəmiyyətlərdə heç də asan qəbul edilməyən məsələ olduğunu nəzərə alsaq onun nə qədər önəmli olduğunu bir daha anlayarıq.
- Azərbaycan-Fransız Universitetində tələbələr və müəllimlər üçün hansı yeniliklər tətbiq olunur?
- Azərbaycan-Fransız Universiteti (UFAZ) 2016-cı il Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Sərəncamı ilə yaradılmışdır. Əsas məqsəd Respublikada ali təhsil sisteminin təkmilləşdirilməsi və Fransanın nüfuzlu ali məktəbləri ilə əlaqələrin genişləndirilməsi, eləcə də Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarına xaricə getmədən öz vətənlərində aparıcı ölkələrin ali təhsil standartları çərçivəsində keyfiyyətli təhsil almaq imkanının yaradılmasıdır. UFAZ da bir çox yeniliklər vardır ki, onlardan bir neçəsini sadalamaq istərdim: təhsilin 100% Strasburq Universitetinin tədris proqramları ilə və Fransadan dəvət edilmiş professor-müəllim heyəti tərəfindən ingilis dilində aparılması, iki dövlətin rəsmi dövlət diplomunu əldə etmək, tələbələrin eyni zamanda Strasburq Universitetinin tələbə statusunun daşıması və Strasburqun zəngin elektron , müasir standartlara cavab verən laboratoriya və yeni təmirli binada təhsil, tələbə mübadiləsi və s. göstərmək olar.
- Fransada ali təhsil aldığınız müddətdə tanış olduğunuz ədəbiyyat adamları, incəsənət xadimlərinin sizin yaddaşınızda buraxdığı xatirələri, təssüratları oxucularımız üçün bölüşməyiniz maraqlıdı....
- İlk yadıma düşən insanlar Fransada yaşayan Azərbaycan əsilli soydaşlarımızdır. Onlar ilə daima maraqlanmağım məni doktorluq dissertasiyamı sırf Fransadakı Azərbaycan mühacir həyatı haqqında elmi araşdırmlara aparmağa gətirib çıxartdı. Arxiv məlumatların axtarışı və onların bir daha ictimaiyyətə çatdırılması çox təsirli idi. Onlardan daha yaşlı nəsil ilə tanış olub saatlarla söhbət etməyim eləcə də onların yaradıcılığı və həyat fəaliyyətləri ilə tanışlıq mənim üçün silinməz bir xatirədir. Onlardan İren xanım Məlikoff (Bakı milyonçüsu İskəndər Məlikovun qızı) böyük şərqşünas və türkoloq alim, Banin-Ümbülbanu Əsədullayeva, Bakı milyonçuları Ağa Musa Nağıyev və Şəmsi Əsədullayevin nəvəsi, eləcə də II Dünya müharibəsindən sonra Fransada məskunlaşmış digər soydaşlarımız və onların əsərləri məni çox maraqlandırmışdır.
- Tanınmış fransız yazıçısı Marsel Prust kifayət qədər uğurlu bir imzadır. Lakin belə müəlliflərin əsərləri dilimizə tərcümə olunmur. Necə düşünürsünüz tərcümə sahəsində hansı çatışmzalıqlar var?
- Tərcümə böyük bir elmdir. Şair Səməd Vurğun rus dilini pis bilirdi. Lakin 1936-cı ildə Puşkinin “Yevgeni Onegin” məzmun romanını Azərbaycan dilinə tərcümə etmiş və buna görə Puşkin medalı ilə təltif edilmişdir. Mən əsərləri bacardığım qədər orijinal dildə oxumağa çalışıram. Yazılı və şifahi tərcümələr etsəm də özümü tərcüməçi saymıram. Düşünürəm tərcüməçi doğulurlar.
- Mütaliə vərdişinin formalaşması hansı amillərlə bağlıdır?
- Hər şey körpəlikdən, uşaqlıqdan, ailədən, tərbiyyədən başlamalıdır. Əgər uşaqlarımıza körpəlikdən oyuncaqlar qədər kitablar alırıqsa, əgər uşaqlarımız öz valideynlərini daima mütaliə edən görürlərsə, əgər uşaqlarımız ilə birgə kitabların içində itib batırıqsa bütün bunlar artıq gələcək şəxsiyyətin mütaliə vərdişininin formalaşmasına yardımçı olur.
- Son vaxtlar kitab, jurnal, qəzet sənayesi özünü sosial şəbəkələrə uduzmuş hesab edir. Amma hər hansı bir əsəri elektron şəkildə oxumaqla kitab şəklində, təbii kağız formatında oxumaq tamam ayrı məsələdi. Bunun hansı mənfi və müsbət tərəflərini görürsünüz?
- Dünya durmadan inkişaf etdikcə texnologiya da hələ insan əqlı qəbul etmədiyi qədər inkişaf edir və kitab, qəzet, jurnallar da elektronlaşır. Müasirlik ilə ayaqlaşmağı sevirəm. Qəzet və jurnalları elektron oxusam da kitabları kağız formatında oxumağı sevirəm. Müsbət tərəfi ondan ibarətdir ki, bu gün kitabxanalar fiziki cəhətdən kiçilir və elektronlaşır. Araşdırma aparanlar və mütaliə edənlər üçün arxiv materialların, kitabların eləcə də qəzetlərin online əldə edilməsi daha rahat və sadədir. Fransada doktorluq və magistr işləri üzrə araşdırmalar aparan zaman mən bunun nə qədər uyğun bir vasitə olduğunu daha çox hiss edirdim .
- Amerika yazıçısı Pol Oster təhsildə ilk addımın ailə institunun olmasının vacibliyini qeyd edir. Azərbaycan Universitetlərin də isə sosial yönümlü ixtisaslar bir o qədər də diqqətə alınmır. Sizin çalışdığınız universitetdə bu istiqamətdə hansı işlər görülməkdədi?
- UFAZ-da hal-hazırda 4 ixtisas üzrə (kimya mühəndisliyi, neft və qaz mühəndisliyi, geofizika mühəndisliyi kompyuter elmləri) ixtisas hazırlığı həyata keçirilir. Lakin tələbələrimiz sosial həyatda da çox aktivdir. Bəziləri hələ məktəbdə oxuduqları zamandan müxtəlif sosial layihələrdə iştirak edirdilər. Artiq keçən ilin mart ayından UFAZ tələbə cəmiyyəti fəaliyyət göstərir ki, onun da nəzdində müxtəlif klublar; intelektual oyunlar, sahmat klubu, danşıq klubu, kitab klubu, xor dərnəyi, musiqi klubu, futbol klubu, foto klub fəaliyyət göstərir.
- Bir qədər də ədəbiyyatla bağlı fikirləriniz öyrənmək maraqlı olardı. Dünya ədəbiyyatından oxumağa vacib bildiyiniz əsərlər...
- Viktor Hüqo “Səfillər”, F.Dostoyevski “Cinayət və cəza”, M.Bulqakov “Master və Marqarita”, Erix Maria Remark “Zəfər Tağı”.
Lakin kitab oxumağa qarşı münasibət azaldığına görə insanlara öz sahələri üzrə yəni onları maraqlandıran kitabları oxumağı tövsiyyə edərdim.
- Müasir dövr Azərbaycan ədəbiyyatından kimləri oxuyursunuz?
- Daha çox şəxsən tanıdığım yazıçıların əsərlərini oxumağı sevirəm. Əks halda son zamanlar tarixi və elmi kitabları daha çox oxuyuram. Sonuncu oxuduğum kitablar Məhəmməd Əsəd bəyin “Qafqazin on iki sirri”, Vidadi Babanlı”Zəmanə adamı” və Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin “Qumarbazın arvadı” kitabları olmuşdur.
- Uğurun hər hansı bir formulu varmı?
- İdeya, istək və motivasiya. Uğur qazanmağın birinci şərti insanın nə istədiyini bilməsi daha sonra ideya və istəkləri həyata keçirməyə israrlı olmasıdır. Hər uğur mütləq bir potensial və yüksək enerji tələb edir. Uğur qazanmağı hədəfləyən şəxs nə qədər motivasiyalı olarsa, bir o qədər də uğur qazana bilər. Məsələn, təsəvvür edin ki, çox tənbəl və daim mənfi enerji daşıyan bir müdiriniz var. Siz belə müdirin yaratdığı mühitdə nə qədər yüksək ruh yüksəkliyi ilə işləyə bilərsiniz? Bəllidir ki, bu, mümkün olan bir şey deyil. Ancaq daim böyük ruh yüksəkliyi ilə çalışan, qarşısındakı insanlara müsbət enerji verən insanlarla işləmək, uğur qazanmaq üçün çox yaxşı vasitədir.
- İstedad və zəhmət. Bu iki anlayışın insan həyatında təsir imkanları nələrdən ibarətdi?
Tanrı varı-dövləti, istedad və bacarığı öz seçdiyi insanlara verir, elmi isə insan zəhmət çəkərək damla-damla qazanır. Məşhur jurnalist və sosioloq Malkolm Qladuelin "Dahilər və autsayderlər" kitabında belə bir maraqlı nəzəriyyəyə yer verilir: İnsan dahi kimi doğulmur, tədricən dahiyə çevrilir. Psixoloq Anders Eriksonun təcrübəsinə əsaslanaraq, o, əfsanəvi şəxsiyyətlərin və şirkətlərin uğur hekayələrini tədqiq etməyə başlamış və bu araşdırma nəticəsində "10 000 saat qaydası" meydana gəlmişdir.
Kitabdan bir hissə: "İstənilən sahədə peşəkarlıq səviyyəsinə və dünya miqyaslı ekspert statusuna sahib olmaq üçün 10 000 saatlıq təcrübə tələb olunur. 10 000 saat dedikdə, 10 il ərzində gündə təxminən 3 saatlıq və ya həftə ərzində təqribən 20 saatlıq təcrübə nəzərdə tutulur. Təbii ki, bu rəqəmlər çox çalışmağın nə üçün bir insana daha çox, digərinə isə daha az fayda verməsinin səbəbini izah etmir. Lakin bugünə qədər heç kim ustalıq və peşəkarlıq səviyyəsinə 10 000 saatdan daha az müddət ərzində çalışmaqla nail olmayıb. Elə bu səbəbdən də belə bir fikir formalaşır ki, beyin yalnız 10 000 saat ərzində bütün vacib məlumatları mənimsəyə bilir". Sözügedən kitabda nümunə qismində Motsart, "Bitls" qrupu, Bill Qeyts və Bobbi Fişer kimi məşhurların uğur hekayələrindən istifadə olunmuşdur: Motsart özünün ilk konsertini müstəqil şəkildə 21 yaşında yazıb. Bu vaxta qədər o, artıq 10 il idi ki, musiqi bəstələyirdi. Qrossmeyster olmaq üçün də təxminən 10 il tələb olunur. Yalnızca əfsanəvi Bobbi Fişer bu fəxri adı qazanmaq üçün 9 il sərf etmişdir.
Hesablamalara görə, Bill Qeyts kompyuterdə proqramlaşdırma üçün təxminən 10 000 saat sərf etdikdən sonra irəliyə doğru böyük bir addım atmağa müvəffəq olmuşdur.
Söhbətləşdi : Tural Cəfərli
Manera.az
