Bu gün Azərbaycan bütün ona qarşı olan qüvvələrin təziqlərinə baxmayaraq başını dik tutub öz sözünü deməkdədir.

     “Dağlıq Qarabaq” münaqişəsinin yaranma tarixinə nəzər yetirdikdə bu problemin son 20 ildə deyil hələ Sovetlər birliyinin yaranma vaxtından movcud olmasının şahidi oluruq. Belə ki, ermənilərin “Stalinin Azərbaycana hədiyyəsi” kimi qələmə verdiyi və Kommunist Partiyasının Qafqaz bürosunun 5 iyul 1921-ci ildəki Dağlıq Qarabaq və Naxçıvanın Azərbaycanın tərkibində qalması qərarı Ermənistanda birmənalı qarşılanmamışdır. Həmin dövrdə Azərbaycan və Ermənistanda dərc olunan Kommunist qəzetləri bu qərarı iki müxtəlif variantda çap etdirmişdirlər. Belə ki, ermənilər bu qərarı Dağlıq Qarabaq və Naxçıvanın Azərbaycanın tərkibinə daxil edilməsi kimi yaymışdırlar. Əslində isə bir cümlədəki daxil edilsin və tərkibində qalsın faktı sonradan bu fikrə iki mənalı yanaşma üçün yol açmış oldu. Sonda 1923-cü il 7 iyul tarixində Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin qərarına əsasən Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin formalaşmasına fərman verildi.

   Dağlıq Qarabaq problemi sovet dönəmində ermənilər tərəfindən dəfələrlə qaldırılmışdı. Bu dövr ərzində bir sıra Azərbaycan rayonlarının (Ordubad, Sədərək, Zəngilan, Qazax, Gədəbəy,Tovuz) əraziləri Ermənistana birləşdirilmişdir.

    Hal-hazırda qərb dövlətlərinin və Risuyanın eləcə də dünyanın digər aparıcı dövlətlərinin Cənubi Qafqaza olan maraqları böyükdür. Özünü beynəlxalq və regional güc sahibi hiss edən dövlətlərin hər birinin  özəl Qafqaz siyasəti mövcuddur. İstər ABŞ-ın istərsə də Avropa Birliyinin üç Cənubi Qafqaz ölkəsində geosiyasi baxımdan maraqlarının mövcud olması da heç kimə sir deyil. Buna baxmayaraq Rusiya da öz növbəsində bu bölgədə baş verən bütün hadisələrin əsas iştirakçısı kimi öz mövqeylərindən cəkilmək niyyətində deyil. Rusiya özünü regionda baş verən bütün hadisələrin tərkibində görür. Ermənistanın iqtisadi cəhətdən gündən-günə tənəzzülə ugraması və tam şəkildə Rusiyadan asılı bir vəziyyətə düşməsi Dağlıq Qarabaq münaqişəsinin gələcəkdə hansı çərçivədə olmasını əks etdirmiş olur.

     Fikrimcə hələ 1905-ci ildə Rusiya imperiyasında baş verən inqilabı sakitləşdirmək üçün ortaya atılan erməni-azərbaycanlı etnik münaqişəsi bu minvanla rusların maraqlarına hələ də xidmət göstərməkdədir.

    Xöşbəxtlikdən bu gün Azərbaycan nəinki regionda eləcə də bütün dünyada öz sözünü deməkdədir. Azərbaycanın günü-gündən göz qabağında olan inkişafı onu sevməyənlərin əməllərinə bir mesajdır. Azərbaycan bu gün siyasi bir oyunun iştirakçısıdır. Bu gün Azərbaycan bütün ona qarşı olan qüvvələrin təziqlərinə baxmayaraq başını dik tutub öz sözünü deməkdədir.  

VAZEH  29/12/13

Bu gün Azərbaycan bütün ona qarşı olan qüvvələrin təziqlərinə baxmayaraq başını dik tutub öz sözünü deməkdədir.

     “Dağlıq Qarabaq” münaqişəsinin yaranma tarixinə nəzər yetirdikdə bu problemin son 20 ildə deyil hələ Sovetlər birliyinin yaranma vaxtından movcud olmasının şahidi oluruq. Belə ki, ermənilərin “Stalinin Azərbaycana hədiyyəsi” kimi qələmə verdiyi və Kommunist Partiyasının Qafqaz bürosunun 5 iyul 1921-ci ildəki Dağlıq Qarabaq və Naxçıvanın Azərbaycanın tərkibində qalması qərarı Ermənistanda birmənalı qarşılanmamışdır. Həmin dövrdə Azərbaycan və Ermənistanda dərc olunan Kommunist qəzetləri bu qərarı iki müxtəlif variantda çap etdirmişdirlər. Belə ki, ermənilər bu qərarı Dağlıq Qarabaq və Naxçıvanın Azərbaycanın tərkibinə daxil edilməsi kimi yaymışdırlar. Əslində isə bir cümlədəki daxil edilsin və tərkibində qalsın faktı sonradan bu fikrə iki mənalı yanaşma üçün yol açmış oldu. Sonda 1923-cü il 7 iyul tarixində Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin qərarına əsasən Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin formalaşmasına fərman verildi.

   Dağlıq Qarabaq problemi sovet dönəmində ermənilər tərəfindən dəfələrlə qaldırılmışdı. Bu dövr ərzində bir sıra Azərbaycan rayonlarının (Ordubad, Sədərək, Zəngilan, Qazax, Gədəbəy,Tovuz) əraziləri Ermənistana birləşdirilmişdir.

    Hal-hazırda qərb dövlətlərinin və Risuyanın eləcə də dünyanın digər aparıcı dövlətlərinin Cənubi Qafqaza olan maraqları böyükdür. Özünü beynəlxalq və regional güc sahibi hiss edən dövlətlərin hər birinin  özəl Qafqaz siyasəti mövcuddur. İstər ABŞ-ın istərsə də Avropa Birliyinin üç Cənubi Qafqaz ölkəsində geosiyasi baxımdan maraqlarının mövcud olması da heç kimə sir deyil. Buna baxmayaraq Rusiya da öz növbəsində bu bölgədə baş verən bütün hadisələrin əsas iştirakçısı kimi öz mövqeylərindən cəkilmək niyyətində deyil. Rusiya özünü regionda baş verən bütün hadisələrin tərkibində görür. Ermənistanın iqtisadi cəhətdən gündən-günə tənəzzülə ugraması və tam şəkildə Rusiyadan asılı bir vəziyyətə düşməsi Dağlıq Qarabaq münaqişəsinin gələcəkdə hansı çərçivədə olmasını əks etdirmiş olur.

     Fikrimcə hələ 1905-ci ildə Rusiya imperiyasında baş verən inqilabı sakitləşdirmək üçün ortaya atılan erməni-azərbaycanlı etnik münaqişəsi bu minvanla rusların maraqlarına hələ də xidmət göstərməkdədir.

    Xöşbəxtlikdən bu gün Azərbaycan nəinki regionda eləcə də bütün dünyada öz sözünü deməkdədir. Azərbaycanın günü-gündən göz qabağında olan inkişafı onu sevməyənlərin əməllərinə bir mesajdır. Azərbaycan bu gün siyasi bir oyunun iştirakçısıdır. Bu gün Azərbaycan bütün ona qarşı olan qüvvələrin təziqlərinə baxmayaraq başını dik tutub öz sözünü deməkdədir.  

VAZEH  29/12/13

Həqiqət Azərbaycanın yanındadır

Bu Azərbaycan Respublikasının və eləcə də Azərbaycan diasporasının illər boyu haqq ədalətin bərqərar olunması yolunda gördükləri mübariz bir işin bariz nümünəsidir.

           26 ferval 1992-ci ildə Azərbaycan xalqına qarşı törədilən Xocalı soyqırımı ölkəmizin tarixinə ən dəhşətli və faciəli səhifələrdən biri kimi daxil olub. Bu 20 ildə Xocalı qaçqınlarının simasında özünü azərbaycanlı sayan bütün soydaşlarımız bu haqsızlığın tanınmasında fəaliyyət göstərmiş və BMT, Avropa İttifaqı və Avropa Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatlarına müraciətlər ünvanlamış və erməni hərbi təcavüzü nəticəsində başımıza gələn bəlaya laqeyd qalmamağlarını dilə gətiriblər. Onu da qeyd edim ki, beynəlxalq konvensiyalar və ümumbəşəri qanunlar Xocalı faciəsi kimi soyqırımları pisləyir, yolverilməz olduğunu bildirir və 1948-ci il 9 dekabr BIT-nin "Soyqırım cinayətinin qarşısının alınması və ona görə cəzalar haqqında"  konvensiyasını rəhbər tutaraq, Ermənistan Respublikasına qarşı BMT-nin Beynəlxalq məhkəməsində iddia qaldırmaq üçün bütün hüquqi əsaslara malikdir.

            İyulun ayının 30-da Kolumbiya Respublikası Konqresinin Nümayəndələr Palatasının Xarici İşlər və Milli Müdafiə Məsələləri Üzrə II Komitəsi “Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi” layihəsini və Xocalı soyqırımına dair qərar qəbul edib. Qyed etmək də yerinə düşər ki, Kolumbiya parlamenti 24 aprel 2012 ildə Xocalı soyqırımını rəsmən tanımış digər 6 respublika sırasındadır. Xocalı soyqırımınin ABŞ-ın 13 ştatı tərəfindən tanınması faktını və eləcə da bu tanınma aktlarının çox da uzaq deyil 2010-cu ildən etibarən başlanmasına diqqət yetirsək beynəlxalq aləmin və həqiqətin Azərbaycan xalqının yanında olmasının şahidi olmuş oluruq.

         Sözügedən sənəd Ermənistan tərəfindən Dağlıq Qarabağ regionunu və onun ətrafındakı yeddi rayonun  işğal olunmasını, Azərbaycan əhalisinə qarşı törədilmiş cinayətlər, o cümlədən dinc əhalinin öldürülməsi və əlil edilməsi, soyqırım aktı və tərəflər arasında bərqərar edilmiş atəşkəs rejimin pozulması qətiyyətlə pisləyir və BMT Təhlükəsizlik Şurasının qəbul etdiyi dörd qətnamə barədə faktları diqqətə çatdırır. Əlbətdə ki, bu Azərbaycan Respublikasının və eləcə də Azərbaycan diasporasının illər boyu haqq ədalətin bərqərar olunması yolunda gördükləri mübariz bir işin bariz nümünəsidir.

          Əminəm ki, yaxın gələcəkdə Azərbaycan həqiqətlərinin haqq səsinin Dünya ictimaiətinə çatdırılmasında görülən işlər daha da geniş vüsət alacaq və bu səpkidə veriləcək qərarlar öz torpaqlarını itirmirmiş on minlərlə soydaşlarımızın yenidən öz yurdlarına dönməyinə yol açacaq.

Vazeh Əskərov

Odlar Yurdu, N 08 (058)London avqust 2013

http://oyo.org.uk/book/index.php?date=082013#features/3

Qarabağ torpağının altı da, üstü də talan olunur

Ermənilər işğal etdikləri Dağlıq Qarabağ bölgəsinin təbii ehtiyatlarını talamaqda davam edirlər. Bir müddət öncə qondarma «DQR prezidentinin» müşaviri Qriqori Qabrielyants bildirmişdi ki, «Dağlıq Qarabağ hökumətinin əsas proqramlarından biri qeyri-metal xassəli təbii ehtiyatların axtarışıdır».
Ermənilər işğal dövründə Dağlıq Qarabağda mərmər, tuf və inşaat daşı yataqlarını mənimsəməyə başlayıblar. Qriqori Qabrielyants Dağlıq Qarabağda ağ mərmər yataqlarındakı ehtiyatların milyonlarla kubmetr olduğunu deyib.
Onu da bildirək ki, son günlər bir neçə xarici şirkət də işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərində qanunsuz iş qurmaq planlarının olduğunu açıqlayıblar ki, bu da problemin ciddiliyini daha da artırıb.
Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyindən (ETSN) verilən məlumata görə, 1988-93-cü illər ərzində Ermənistanın hərbi təcavüzü nəticəsində Azərbaycanın 1,7 milyon hektar ərazisi işğal olunub…Xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin sahəsi hazırda 890 min hektara çatdırılıb ki, bunun da 42997 hektarı erməni işğalçılarının tapdağı altındadır.
İşğal olunmuş ərazilərdə erməni işğalçılarının canlı təbiətə və bəşəriyyətə qarşı yönəlmiş əməlləri barədə Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən Avropa Vəhşi Təbiətin və Təbii Ətraf Mühitin Mühafizəsi üzrə Bern Konvensiyasının baş katibinə, Biomüxtəliflik üzrə Konvensiyanın icraçı katibinə, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının katibliyinə, Təbiətin və Təbii Sərvətlərin Mühafizəsi üzrə Beynəlxalq Birliyin prezidentinə rəsmi müraciətlər edilmiş, beynəlxalq təşkilatların diqqətinə bu istiqamətdə təxirəsalınmaz tədbirlərin görülməsinin zəruriliyi çatdırılıb.
ETSN-in işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərində ətraf mühitə və təbii sərvətlərə dağıdıcı təsirləri tədqiq edən Operativ Mərkəzin üzvü, idarə rəisi Möhübbət Qurbanov bildirdi ki, işğal olunmuş ərazilərə nəzarət olunmadığından orada təbii sərvətlərin talan edilməsi ilə bağlı dəqiq statistika aparmaq mümkün deyil. Onun sözlərinə görə, təqribi olaraq nə qədər ziyan vurulduğu hesablanır: «İşğal olunmuş rayonlarda məskunlaşan ermənilər təbii sərvətlərdən necə gəldi istifadə edirlər. Bundan başqa orada qanunsuz olaraq təbii sərvətlər istismar edilir. Hətta erməni mənbələri də bunu təsdiqləyirlər. Son illər bu tendensiya daha da sürətlənib». ETSN rəsmisi əlavə etdi ki, bu qanunsuzluqlarla bağlı təmsil etdiyi qurum tərəfindən beynəlxalq təşkilatlara müraciət olunur. Orada baş verən bütün hadisələrə nazirlik tərəfindən dərhal reaksiya verilir».
Bəs Azərbaycan təbii sərvətlərinin talan edilməsinin qarşısını necə ala bilər? Politoloqlar bu barədə nə düşünürlər?
Türkiyədə fəaliyyət göstərən Qafqaz Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin (KafkasSAM) rəhbəri Hasan Oktay bildirdi ki, bunun üçün ilk növbədə beynəlxalq təşkilatlara təsir etmək və onları hərəkətə keçirmək lazımdır. Onun sözlərinə görə, bütün diqqəti Qarabağa yönəldib Azərbaycanın təbii sərvətlərinin talan edilməsini dayandırmaq lazımdır: «Amma hər şeydən önəmlisi işğal faktını aradan qaldıracaq addımların atırlmasıdır. Bunun üçün isə sülh danışıqları nəticə verməlidir. Belə olmazsa hərbi yolla torpaqlar işğaldan azad edilməlidir. Eyni zamanda ekologiya ilə məşğul olan Azərbaycan QHT-ləri də dünyanın diqqətini sözügedən problemə yönəltmək üçün fəaliyyət göstərməlidirlər».

Strasburq Universitetinin doktoru Vazeh Əsgərov dedi ki, ermənilər işğal etdikləri Dağlıq Qarabağ bölgəsinin təbii ehtiyatlarını talamaqla bir daha bu torpaqların onlara məxsus olmadığını və heç zaman burada yaşamayacaqlarını subuta yetirirlər. Onun sözlərinə görə, işğal olunmuş Azərbaycan torpaqlarında ermənilərin işğalçı siyasət yürütməsi və təbii sərvətləri amansızlıqla talaması 20 ildən çoxdur davam edir və bu barədə dəfələrlə faktlar açıqlanıb, etirazlar bildirilib: «Bu etirazlari hətta bəzən ermənilərin özləri də ifadə ediblər. Bu məsələyə olan münasibətlərini ermənilər prezidentin iqamətgahı qarşısında Dağlıq Qarabağda qızıl və mis yataqlarının talanması ilə bağlı etiraz aksiyasında da bildiriblər. Lakin qondarma rejimin «müşaviri»nin bu məsələyə dair söylədiyi «Dağlıq Qarabağ hökumətinin əsas proqramlarından biri qeyri-metal xassəli təbii ehtiyatların axtarışıdır» fikri bu prosesin bir məqsədli aparıldığını ortaya qoyur. Qeyd edim ki, işğal altındakı ərazilərdə 247352 hektar meşə sahəsi qalıb ki, bu da Ermənistanın bütün meşələrinin 55 faizindən çoxdur. Bu ərazilərdə «Qırmızı kitaba»a salınmış qiymətli ağac növlərinin mövcudluğunu və hazırda onların məhv edilməsini nəzərə alsaq, bu prosesə daha ciddi yanaşmağımız lazım gəlir. Eyni zamanda qeyd edim ki, dünya ictimayyəti Dağlıq Qarabağı Azərbaycanın ərazisi kimi tanıyır və eləcə də işğal edilmiş ərazilərin heç bir dövlət tərəfindən tanınmaması hər hansı bir ciddi beynəlxalq ekoloji təşkilatın orada ətraf mühitin korlanmasına dair araşdırma aparmasına icazə vermir».
Azərbaycan — İsrail Beynəlxalq Təşkilatının idarə heyətinin üzvü, politoloq Arye Qut vurğuladı ki, bu çox ağır və mürəkkəb məsələdir: «20 ildən artıqdır ki, Azərbaycan xalqı Qarabağsız yaşayır, 20 ildir ki, doğma Şuşamızı itirmişik, Azərbaycanın bu qızıl incisi erməni işğalçıları və təcavüzkarlarının çirkli əllərindədir. Həmişə mədəniyyət, incəsənət və maarifçilik korifeylərinin — Üzeyir Hacıbəyov və Bülbül, Natəvan və Vaqif, Xan Şuşinski və Bədəlbəyli, Qaryağdı və Niyazi, Haqverdiyev və Mehmandarov və bir çox digər böyük şəxsiyyətlərlə daim fəxr etmiş azərbaycanlılar üçün işğal edilmiş Qarabağın xüsusi önəmi var. Qeyd edək ki, Qafqazda ilk teatr 1848-ci ildə məhz Şuşada yaradılıb, sonra isə teatr üçün bina inşa olunub. Düşünürəm ki, heç zaman gözəl Şuşanın büllur suyu və təmiz havası, boğuq səhər sakitliyində yayılan addımların səsi və nəzərə çarpmadan başqa heç bir yerdə görünməyən parlaq ulduzların sayrışdığı, qaranlıq gecəyə keçən təkrarolunmaz axşamların toranlığı heç zaman unudulmayacaq».
Onun fikrincə 1992-ci ilin mayı Azərbaycan dövlətçiliyinin tarixində belə dövrlərdən biri idi: «Daha doğrusu, o zaman dövlətçilik adında bir şey yox idi. O zaman heç kim öz xalqını qorumağa qadir ordu yaratmağa çalışmırdı. Sadəcə hakimiyyət uğrunda mübarizədə bir birinin boğazını çeynəməyə hazır olan siyasi qüvvələrin çoxsaylı dəstələri var idi. Ermənistanın təcavüzünə məruz qalmış doğma və işğal olunmuş Azərbaycan torpaqları tənhalıqda və təcrid olunmuş durumda idi. Bizim Vətənimiz Şuşadır, Şuşa bizim doğma torpağımızdır, elə bütün Qarabağ, bütün Azərbaycan kimi. Bizim faciəmiz Xocalı və Laçındır, Ağdam və Xankəndidir. Bizim əzabımız Şuşadır. O, bizim üçün bir ana və bacıdır, biz onu müdafiə edə bilmədik, amma qaytarmağa borcluyuq. Biz hazırkı nəsli doğma torpaqları qaytarmaq səylərinə hazırlamalı, bu ruhda tərbiyə etməliyik — ya diplomatik mübarizə, ya da savaş yolu ilə. Birinci yol daha yaxşıdır, lakin barıtı quru saxlamaq lazımdır. Hər şeyi bağışlamaq və unutqanlıq insanlara xas cəhətlərdir. Bu cəhətlərdən biganəliyədək bir addım məsafə var. Biz çoxdan sevməyə öyrənmişik, amma nifrət etməyi də bacarmaq lazımdır.
Bu gün işğal edilmiş torpaqlarımızda Azərbaycana aid hər bir şeyi necə məhv etməyə çalışdıqlarını görürük. Bu torpaqlar ona görə ağlayır ki, bu qaniçən gəlmələr muzeyləri, incəsənət abidələrini, heykəlləri məhv ediblər, Azərbaycan qəbristanlıqlarını təhqir edib və dağıdıblar, Şuşanın keçmişini unutdurmaq üçün onun Azərbaycan ruhunu məhv ediblər. Mən bilirəm ki, indi Azərbaycan keçmişini xatırlayan Şuşa, Laçın, Kəlbəcər, Ağdam, Füzuli, Zəngilan, Qubadlı bizlər üçün darıxır və ağlayır. Ağlamaq lazım deyil, bizim zəif olmaq hüququmuz yoxdur. Bizim torpaqlar bizi gözləyir… Gözləyir ki, biz mütləq oraya qayıdacaq və onu erməni işğalçıların qeyri-insani əsarətindən azad edəcəyik. Biz heç zaman Azərbaycanın heç bir qarış torpağının itirilməsi ilə barışmayacağıq. Biz mütləq Qarabağa dönəcəyik və orada Azərbaycanın üç rəngli bayraqı mütləq dalğalanacaq».

http://www.xalqcebhesi.az/?p=129579                                            24/09/2013

Les événements de 1905-1906 entre les Azerbaïdjanais et les Arméniens

Dans le premier tiers du XIXème siècle, après deux guerres russo-iraniennes et deux guerres russo-ottomanes l'Empire russe occupait l'Azerbaïdjan du Nord et la Géorgie.  Les khanats azerbaïdjanais et le royaume de Géorgie  étaient  supprimés  et inclus dans l'Empire russe du Caucase. Sur les territoires des khanats de Nakhitchevan et d’Erevan en 1828, était crée l’oblast arménien afin de christianiser par la force les peuples musulmans, agrandir les territoires des chrétiens, rendre la confiance et le soutien fiable à l’Empire dans les différents domaines de la culture, de la langue et de relation interethnique .

Aux termes des traités de Turkmentchay (1828) et d’Edirne en 1829, les Arméniens qui, à cette époque, vivaient en Iran et dans l’Empire ottoman ont été contraints de s'installer en Azerbaïdjan, essentiellement sur le territoire des khanats de Nakhitchevan, Erevan et Karabakh. Entre 1828 et 1830, on estime que 40 000 Arméniens d’Iran et 84 000 Arméniens de Turquie s'installèrent dans la région Transcaucasienne. Ils occupent les meilleures terres des provinces d’Elizavetpol (Gandja), Karabakh et d’Erevan où la population arménienne était insignifiante à l’époque. Le gouvernement russe attribua 200 000 dessiatines (mesure de superficie) de terres aux  Arméniens.  En réalité,  la politique russe visait à transformer la structure démographique de l’Azerbaïdjan au profit des Arméniens et aux dépens des Azéris. Après  avoir envahi la partie est de la Turquie en 1854, les Russes déportèrent  100 000 Arméniens  vers  le  Caucase  où ces  derniers  s'installèrent  à  la  place  des  Azerbaïdjanais contraints à l’émigration ou à la mort.

Après  la  guerre  russo-turque  des  années  1877-1878,  grâce  aux  efforts  des  pays européens (l'Angleterre et la France), la question arménienne devenait l’ordre du jour et se donnait un moyen d'acquérir l'autonomie dans l'est de l'Anatolie. Au cours de ces années en Turquie une véritable  propagande était  menée  pour favoriser l'insurrection arménienne.  La direction  de  ce  travail  était  assurée  par  les  partis  politiques  nationalistes  et  socialistes Hentchak (fondé en 1887 à Genève) et Dashnaksoutioun (fondé en 1890 à Tiflis). Le but de ces  partis  était  la  création  d’un  état  libre  et  autonome  des  peuples  arméniens  dans  les provinces ottomanes de la Turquie. Il y a eu des confrontations entre les Turcs, Kurdes et Arméniens.   Les   médias   de   l'Europe   écrivaient   de   massacre   des   Arméniens.   Les bouleversements produits par les Arméniens en Turquie en 1894 et 1896 étaient réprimés  par le sultan Abdülhamid. La grande partie des organisateurs et les activistes de ces confusions jetaient en prison oùdéménageaient dans diverses régions du Caucase.

En 1905, les mécontentements  et les émeutes  contre le pouvoir impérial  débutés  en Russie commençaient à se sentir dans la Transcaucasie. L'église  arménienne  au début  du XXème siècle jouait un rôle essentiel pour les partis nationalistes arméniens. Cependant, ce nationalisme produisait une contradiction avec la politique d'assimilation conduite par le gouvernement impérial.  Le gouverneur du Caucase, le prince Grigory Golicyn, diminua le quota des élites arméniennes face à l’élite musulmane. Dans quelques écoles secondaires, il était autorisé l'étude de la langue russe. Le décret de 1903 sur la transmission des terres et des biens  d'Église  au  Ministère  de  l'Agriculture  portait  un  grand  coup  aux  partis  politiques financés  par  l'Église.   L'édition  de  cette  loi  devenait  une  raison  de  l'élargissement  du terrorisme arménien et l'accroissement des humeurs antiturcs et antimusulman. Pour affaiblir les forces antigouvernementales, l’état créait  des désaccords  multiethniques dans la région. Tadeusz  Swietochowski  montre  que :  voyant  la  réaction  négative  des  Arméniens  à  la fermeture  des  écoles  nationales  et  à  la  tentative  d'affiliation  d'église  Grégorienne  à l'Orthodoxe,  le  pouvoir  a  commencé  l'inflation  d’un  jeu  entre  des  musulmans  et  des Arméniens. À Erevan et à Etchmiadzine, l'église arménienne a organisé des insurrections contre cette loi. Les Arméniens  organisaient des actes de terreur. Dans la ville on diffusait des tracts prétendument  signés  par le chef de la police urbaine (mais la contrefaçon  a  été  trouvée  plus  tard),  appelant  le  peuple  azerbaïdjanais  à  attaquer  les Arméniens. Par contre, le pouvoir n’accordait pas aux musulmans le port d'arme. Après  la visite de Nakachidze, le nouveau gouverneur du Caucase à Saint-Pétersbourg en janvier 1905, le gouvernement sanctionnait la distribution aux musulmans d'armes en grande quantité. Antoine Constant souligne : les autorités russes encouragèrent des groupes informels azéris à s’opposer  aux activistes  arméniens. L’utilisation  de  tels groupes,  profitable à  l’intérieur, donnait à l’extérieur un gage de la bonne foi russe (Constant, 2002 : 225).

Les collisions arméno-azerbaïdjanaises étaient provoquées  au début de l’année 1905 sous le prétexte de l’assassinat d’un musulman par les dashnaks. Les violences interethniques, entre 1905-1906, auront lieu non seulement dans les villes de Bakou, Gandja, Karabakh, Erevan, Nakhitchevan, Zanguezour mais aussi dans les villages. D’après les estimations, 128 villages arméniens  et 158 villages azerbaïdjanais  étaient  détruites  et causantes de 3 000 à 10 000 victimes plupart étant des Azerbaïdjanais.

Justin McCarthy et Carolyn McCarthy dans leurs Turcs et les Arméniens (1989) soulignent : qu’on parle toujours du génocide des Arméniens et jamais des massacres des musulmans. En outre, en ignorant le siècle d'histoire du conflit, comme une évaluation unilatérale des événements efface le passé terrible et le présent dangereux du conflit.

Les représentants de l'intelligentsia azerbaïdjanais comme H. Zardabi, F. Kotcharli, N. Vezirov, M. Shahtahtinsky, E. Toptchibachi, E. Sultanov voyaient ces événements comme un grand désastre et essayaient de mettre fin par tous les moyens à ces actes cruels et absurdes. Ils étaient aussi chargés de guider la communauté musulmane de la Transcaucasie puisqu'il n'y avait pas d'autre groupe qui était en mesure d'assumer ce rôle. En 1906, les socialistes musulmans publiaient le premier journal bilingue arméno-azerbaïdjanais Davetkach (Appel). Ce journal clandestin a été  adressé à la population arméno-azerbaïdjanaise et accusait le gouvernement de provocation à la haine ethnique. Après  la publication de 16 numéros,  ce journal fut fermé par le gouverneur de Bakou (Swietochowski 1995).

H. Z. Taguiev, « le père du peuple azerbaïdjanais », selon la population, a joué un rôle exceptionnel pour calmer le conflit arméno-azerbaïdjanais organisé par la Russie tsariste. Il envoyait des lettres aux différents fonctionnaires des villes azerbaïdjanaises en demandant la paix. Voici quelques extraits de réponses envoyées à Taguiev.

Ex. :  cher  Monsieur  Hadji,  nous  avons  lu  votre  télégraphe   en  présence des communautés arméniennes et de musulmane de Karabakh. La population de ces deux ethnies est déjà déçue pour ces événements et me demande de vous remercier pour votre appel à la paix.  Ces  deux  peuples  frères  sont  sûrs  qu’avec  votre  présence,  ces  événements  ne  se répéteront  plus à Bakou. Le chef de la municipalité Safaralibeyov, Karabakh, Shousha, 14 février 1905 (Journal Elm, N 6/182, 11 février 1989).

Ex. : cher Monsieur Hadji, ce vendredi les religieux musulmans et d’Arméniens se rassemblaient à la mosquée pour lire votre demande. La population était appelée à la paix et a rendu ses armes. Demain nous allons répéter ce rassemblement. Je vous assure qu’actuellement il existe la paix entre ces deux ethnies. Poladzadé, Pishnamazzadé, Gandja 14février 1905 (Journal Elm, N 6/182, 11 février 1989).

La menace réelle de l'alliance russo-arménienne a poussé la création des organisations politiques clandestines azerbaïdjanaises pour faire face à ce danger. Le parti Difai (Défense), fondé en 1905 par Ahmed Ağaoğlu et le parti Müdafiə (Défense) fondé par S. Roustambékov, A.   Khasmamedov,   les   frères   Ziyadkhanov   et   Geyrət   (Honneur),   créé   en   été   1905 coordonnaient leurs actions pour aider les peuples musulmans et cherchaient à atténuer les conflits locaux.

En 1906, à l'initiative de Vorontsov-Dashkov, gouverneur du Caucase, a eu lieu une conférence  de  paix  à  Tiflis  pour  mettre  fin  au  conflit  arméno-musulman.  Lors  de  la conférence, les représentants des musulmans A. Ağaoğlu, A. Toptchibachi, A. Ziyadkhanov et d'autres incriminaient les intentions du parti Dashnaksoutioun et prouvaient que le gouvernement a fermé les yeux sur les intérêts de ce parti, qui est l'organisateur et l’exécuteur des massacres et du terrorisme perpétrés dans la région du Caucase. Selon Tadeusz Swietochowski   (2000),   lors   d’affrontements,   en  1905,   il   a   été   détruit   158   villages azerbaïdjanais et arméniens et selon différentes estimations de 3 000 à 10 000 personnes sont tuées.

"L'immigration des Azerbaïdjanais en France"  Vazeh ASGAROV            05/09/2013