Azerbaycan Diller Üniversitesi Rektör Vazeh Eskerovun başarı sırrı

Diyor ki, başarı kazanmanın birinci şartı insanın ne istediğini bilmesidir. Ona göre, insan isteğinde ısrarlı olmalıdır. Gerekse, bir işin peşinde beş defa gitmelidir ki, istediğine nail olsun. Müsahibimiz Azerbaycan Diller Üniversitesi Eğitim İşleri Rektör, modern tarih üzre felsefe doktoru Vazeh Əskərov dur. 

- Vazeh bey, orta okulu bitirince, neden bu Fransızcayı tercih ettiniz? 

- Okuduğum okulda valideynlerim bana ders deyib. Babam fizik ders deyib ve bir süre sınıf rehberim oldu. İlk Fransız dili müellimem gibi anam bu dili bana sevdirib. Fransızca bir şey anlamasam da, 5 yaşımda artık Fransızca şiirler diyordum. Bu dili sevsem de, meslek seçimi sırasında Fransız dili benim için ilginç olmadı. Çünkü əhatəmdə fransız dili bilginleri olan akrabalarım yeterli oldu. Ben daha çok hukuk, siyaset bilimi, tarih alanında eğitim almak istiyordum. Ama uzmanlık seçimi sırasında annemin isteği üzerine lap sonunda Fransız dili ihtisasını yazdım ve buraya kabul oldum. 

- Öğrenciyken Fransa'nın Bakü Büyükelçiliği'nde de çalışmışsınız. Böyle bir yerde çalışmak çoklarının arzusudur.Bir öğrenci buna nasıl elde ettiniz? 

- Ben 3. sınıfta okurken Fransa'nın Bakü Büyükelçiliği bölgelerde fransız dili dersleri teşkil ediyordu ve fakülte sürülen dekanlıkta tanıtımı ile ben de aktif öğrenci olarak bu kurslara katıldım. Kısa süreli sözleşme ile büyükelçilikte çalışmaya başladım. Sonra sözleşmenin süresi uzatıldı ve 4. sınıfta da işime devam ettim. Burada öğretmen olarak çalışıyordum ve büyük tecrübe topladım. Üniversitesi bitirdikten sonra askere yollandım ve hizmetimi tamamladıktan sonra Fransa Büyükelçiliğinden beni yeniden işe davet ettiler. Bu nedenle askerlikten döndükten bir gün sonra büyükelçiliğin kültür şubesinde müdür yardımcısı olarak çalışmaya başladım. Burada bir yıl çalıştım. 

- İlginçtir, neden səfirlikdəki iş yerinizi terk ettiniz? 

- Genç olduğum için daha fazla araştırmalar yapıyordum. Daha dinamik, hareketli iş arıyordum. Hem de yarimgzn çalıştığım için ücret beni tatmin etmiyordu. Başka Fransız kurumlarından iş daveti alınca Büyükelçiliği terk ettim. Fakat daha sonra kısa süreli sözleşmelerle daha birkaç yıl sefirlikle işbirliği yaptım. 

- Fransa Büyükelçiliğini terk etseniz de, bir süre sonra Fransa'ya eğitim almaya yollandınız ... 

- Dediğim gibi, çocukluktan Fransız diline hevesim oldu. Çalışmışam ki, bu dilin derinliklerine yiyələnim, Fransızlar gibi söyleyeyim, onların kültürü ile yakından olum. Bunlari arzulayan insan gibi tabii ki, fikrimden Fransa'ya bir kez de olsa, yolculuk yapmak geçirdi. Sefirlikde çalıştığım dönemde birçok kişi Fransa'ya gitmesi için belgelerinin hazırlanmasına yardım etmeme rağmen, düşünüyordum, hala Fransa'ya gitmeye hazır değilim. 

2003 yılında İsveç'in Azerbaycan'da faaliyet gösteren bir şirketinde çalışıyordum. Bu dönemde aile qurmaq üzereydim.  Aile quracağım hanım fransız dili uzmanı ve benimle aynı üniversitede okumuştu. Biz hayatımızı biraz değiştirmek için aile qurandan sonra Fransa'ya gitmeyi planlaşdırırdıq. Çok büyük hevesle olmasa da, her ikimiz senedlerimizi hazırlayıp Fransa'daki üniversitelere gönderdik. Her ikimiz Robert Şuman Üniversitesi'nden davet aldık. Temmuz'da artık bildik ki, Fransa'da eğitim alacağız. 2003 yılının Ekim ayinda biz Fransa'ya geldiğinde 10 gün idi ki, aile hayatı kurmuştuk. Fransa'da çok zor, dalgalı ve aynı zamanda çok ilginç bir hayat yaşadık. Önceden beni o kadar zor hayat gözleyeceyini bilseydim, galiba, oraya getmezdim. 

- Eğitim hakkınızı kendiniz ödəyirdiniz? 

- Fransa'da okuduğum süre boyunca kendim kendimi maliyyələşdirmişəm. Daha çok çalışmalı ve dikkat ayırmalı idim ki, ailemi sağlayabilir bilim. Ama bildiğiniz gibi Fransa, Almanya, Avusturya vb. Avrupa ülkelerinde eğitim hakkı çok değil. Yıllık 500-600 euro civarında olan yıllık ödemeye sigorta, öğrenci kartı, kültür ve spor kartları ve diğer ödemeler içerir. İlk birinci yıl eşime 190 euro üniversite bursu veriliyordu. Bu, o kadar büyük rakam olmasa da, o dönem bize yardımcı oldu. 

Genelde ise Fransa'da bir öğrencinin ay boyunca geçimi için 650-700 Euro para gereklidir. 

- O zaman iş buluncaya kadar hayli eziyet gittiniz galiba ... 

- Öyledir. Fransa'ya giden gibi iş tapacağımı düşünüyordum. Ama bilmiyordum ki, iş bulmak o kadar da kolay değil, uzun prosedür gerektirir. İşe çok ihtiyacım vardı, derste otururken ancak dolanışığım düşünüyordum. Bir türlü beynimi derse cemleye bilmiyordum. Ama emin oldum ki, insan bir şeyi çok isteyince ona nail olur. Fransa'daki arkadaşlarım bana iş bulmanın yollarını gösterdiler. Kasım'ın sonunda ben artık kendime "kara iş", yani ruhsatsız-filansız iş buldum. Ocak ayından ise beni Strasburqdakı liselerin birine sınav sürecine denetleyici aldılar. 4 yıl boyunca aynı lisede işledim. Onu da qeyd edim ki, Fransa'da kabul olduğum işlerde beni bir aylığına işe alıyorlardı, ama sonradan bu arada uzadılırdı.Bunun nedenlerinden biri Fransızca çok akıcı danışmağım idi. Meettel kalıyorlardı ki, bu dili nerede bu kadar akıcı öğrendim. Öğrenci dostlarımın çoğu Mopassanın, Viktor Hüqonun dilinde konuştuğumu söylüyorlardı. Onlara benim sıradan konuşma dilinde değil, daha çok edebi dilde danışmağım garip geliyordu. 

- Sanırım, okul yıllarındaki arzunuzu Fransa'da reallaşdırdınız ve Fen basamağında hukuk ixtisasına dahil oldunuz? 

- Benim hükuka ne kadar hevesim olsa da, artık aile sorumluluğum vardı. Düşünüyordum da, Fransa'ya gittikten sonra bir yıl ne elde yapacaksak, onunla da geri döneceğiz. Yani bir yıl Fransa'da kalmayı planlaşdırırdıq. Ama bu, 10 yıl çekti. Bir yıl hukuk okudum. Bir yıl sonra karşımda iki seçenek vardı. Ya Azerbaycan'a dönmeli, ya da burada qalmalıydım. Gördüm ki, burada hem çalışma, hem de okumam için büyük imkanlar var. Düşündüm ki, çalıştığım için hukuk fakültesinde eğitimimi sürdürebilmek olamayacağım. Çünkü bu fakültede işleye-işleye okumak o kadar da kolay değildi. Benim karşımda hırs bu tür bölünmüştü; öncelikle kendimi ve ailemi dolandırmalı ve aynı zamanda eğitimimi sürdürmeli idim. Bu yüzden daha iyi bildiğim dil bilimi alanında eğitimimi sürdürmek karar verdim. Yüksek Lisans eğitiminden sonra 2007 yılında ben ve eşim alanımızı değişerek sosyal bilimler departmanında doktoranturaya yazıldıktan. 

- Yurt dışında eğitim gören gençlerimizin çoğunluğu veya iş alanına gidiyor, ya banka sektörüne ilgi gösterirler, ama siz eğitim alanında çalışmaya başladınız. Bilime, eğitime ilginiz bu kadar mı büyük? 

- Qeyd edim ki, Azerbaycan Diller Üniversitesi'ne girdiğinde öğretmenlik mesleğine ilgim yoktu. Yine de hukuk, tarih beni kendine çekiyordu. Müellimliye olan ilgimi ilk kez 3. kursta pedagojik tecrübeye giderken hissettim. Kitleye girdiklerinde anladım ki, öğretmenlik bana kanla geçti. Babam, nenem, babam, annem, xalalarım da öğretmen olup. Buna rağmen, öğretmen olmak istemiyordum. Çünkü o dönemde öğretmenin mevacibi düşüktü. Düşünüyordum da, ixtisasımı deyişeceyem. 

- Peki nasıl oldu ki, Azerbaycan Diller Üniversitesi'nde çalışmaya başladınız? 

- Azerbaycan'a dönünce nerede işləyəcəyimi düşünmemiştim. Arkadaşlarım ailemle dönmesi ve önceden iş tapmağımı tavsiye görüyorlardı. Fakat düşünüyordum ki, yabancı bir ülkede zorluklara göğüs gəlmişəmsə, kendi vetenimde bu, hiçbir zaman zor olamaz. Üniversitenin rektörü Samet Seyidovun burada işləməyimdə rolü inkar edilemez. Doktora işimi savunma yapmadan 1 yıl önce tesadüfen Semed Seyidov Fransa'da çalıştığım hotelin konuğu idi. Samet öğretmenden doktora işimde jüri heyetinde temsil olunmağını rica ettim. O, Bakü'ye döndükten sonra tanışma için işimi ona yolladım ve müdafiəmdə yer aldı. Eğer Samet hoca müdafiəmə qatılmasaydı, veya genel olarak, savunma yapamayacak, ya da istediğim sonucu almayacaqdım. Ermənipərəst münsiflerin bana dikenli sözler demesi, dolaşdırmaq istemesi, onlara cevabım ve Samet hocanın beni savunması çok yardımcı oldu. Müdafieden sonra Semed Seyidov beni ve eşimi Azerbaycan Diller Üniversitesi ile işbirliğine davet etti. Bu, Samet hocanın bana ve diğer meslektaşlarıma yaptığı ilk iş teklif değildi. Sanıyorum bu insanın simasında Azerbaycan Diller Üniversitesi'nde çalışmak kendisi bir mutluluktur.

tr | www.kaspi.az/news.php?id=19976

 Dr. Vazeh Əskərov

  

Fransa-Azərbaycan əlaqələrinin tarixinə baxış

Açar sözlər: ədəbiyyat, diaspora, sosiologiya, miqrasiya mühacirət, Fransa, inteqrasiya, tarix,

Keywords: literature, diaspora, sociology, migration, immigration,  France, integration, history, 

Ключевые слова: литература, диаспора, социология, миграция, иммиграция, Франция, интеграция, история

      XX yüzilliyin əvvələrində baş vermiş siyasi dəyişikliklər azərbaycanlıların Qərb ölkələrinə yerləşməsi və vahid diaspor təşkilatları ətrafında birləşmələrinə səbəb olmuşdur. Belə ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutu və Sovet hakimiyyətinin qurulmasından sonra, siyasi elita və əksər ziyalılar ölkəni tərk edərək Qərbdə xüsusən də Almaniya, Fransa və Polşa kimi ölkələrdə məskunlaşır və diaspor təşkilatlarını yaradırdılar. Bu gün azərbaycan mühacirətdən və diasporasından danışarkən əsasən XX əsrin əvvəllərində müxtəlif siyası məsələlərə görə ölkəni tərk etmiş insanlardan danışmaq yerinə düşər. Belə ki, məhz bu insanlar Azərbaycan ilə yerləşdikləri ölkələr ilə əlaqələrin qurulmasında əvəzsiz xidmətlər göstərmişlər. 

Qeyd etmək lazımdır ki, diaspora ilə əlaqələrin qurulması üçün Xaricdə Yaşayan Azərbaycanlılarla İş üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən aparılan rəsmi hesablamalarda Qərb ölkələrində yaşayan azərbaycanlıların sayının digər ölkələrə nisbətən az olması faktı nəzərə çarpır. Bu hesablamalara görə, hal-hazırda Fransada məskunlaşmış azərbaycanlıların sayı 70 000 nəfər təşkil edir [2, s. 5]. Bu saya Ermənistan, Gürcüstan və Türkiyə mənşəli azərbaycanlılar da daxildir (Iğdır, Ardahan, Qars). Tədqiqatçı alim Bayram Balçı hesab edir ki, bu rəqəm təkcə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarını deyil eləcə də Azərbaycanın qonşu ölkələrindən Fransaya köç etmiş əslən azərbaycanlı olan insanları da əhatə edir [15, s. 195]. Fransa Azərbaycanlıları arasında say çoxluğuna görə İrandan köç etmiş soydaşlarımız təşkil edir ki, onların da böyük əksəriyyəti 1979-cu ildə baş vermiş İran inqilabı ilə əlaqədardır.

Azərbaycanlıların Fransaya mühacirəti XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərindən başlayır. Lakin, Fransa-Azərbaycan əlaqələrinin kökü bir neçə əsr əvvəl başlamış və bir sıra sahələr üzrə sürətlə inkişaf etmişdir. İlk belə əlaqələr IX-X əsrlərdə Abbasilər dövlətinin hakimiyyəti dövründə olmuş və indiki Asiya ölkələri ilə Avropa ölkələri arasında formalaşmışdır [13, s. 228]. Bu dövr üçün çox önəmli olan bu əlaqələr əsasən ticarət sahəsində aparılırdı. Azərbaycanın İpək yolunun üzərində yerləşməsi fransızların da bu ölkəyə gəlməsinə səbəb olurdu. Nizaminin əsərlərində, fransızları firəng Fransanı isə Firəngistan kimi təqdim etməsi bir daha bu əlaqələrin olmasının sübut edir [11, s. 15]. Artıq 1697-ci ildə biz Şərq kitabxanasında Bartelemi d’Herbelotun Azərbaycan ədəbiyyatı, mədəniyyəti və şairləri haqqında məlumata rast gəlirik [3, s. 112]. İlk diplomatik və ticari əlaqələr isə 1708-ci ildə Səfəvilər sülaləsi ilə Fransa arasında bağlanmışdır. Fransanın sərqşünas alimləri kimi tanınan bir çoxları, Barbier de Meynard, Alfons Silver, Lucien Buvat və ədəbiyyatçılar George Sand, Alexandre Dumas iki millət arasında ilk mədəni əlaqələrin yaradılmasında öz töhvələrini vermişdirlər. Az sonra dünya dilləri arasında fransız dilinin nüfuzunun yüksəlməsinin və bir çox fransızdilli Azərbaycan mütəfəkkirlərinin bu dildə əsərlər yaratmasının şahidi oluruq. Bunlardan İsmayıl bəy Qutqaşınlı, Mirzə Fətəli Azundzadə, Rəşid bəy Axundzadə, Məhəmməd Ağa Şahtaxtinski, Əlimərdan bəy Topçubaşov, Mirzə Kazım bəy, Möhsün bəy Xanlarov, Ceyhun Hacıbəyli, Əhməd Ağaoğlu və digərlərini göstərmək olar [13, s. 228][1]. Bütün bu əlaqələr Azərbaycan Demokratik Respublikası dövründə daha da inkişaf etdirilmişdir.

XX əsrin əvvəllərində azərbaycanlıların Fransada məskunlaşması daha çox geniş vüsət alır. Zəngin neft sahibkarları Fransaya çoxlu səyahətlər edir və daşınmaz əmlak alırdılar. 1919-cu ildə, Azərbaycan parlamenti təqribən 100 tələbənin xaricdə (Fransada 45) ali təhsil almaları barəsində qanun qəbul etdi. Məhz ilk mühacirət tarixi də bu dövrdən, Azərbaycan Demokratik Respublikasının (ADR) süqutundan dərhal sonra, 1920-ci ilin aprel ayında başladı  [13, s.256].

Qeyd edildiyi kimi XX əsrdə ilk Fransa-Azərbaycan əlaqələri məhz azərbaycanlı diplomatların Parisə akreditasiyası zamanı (may 1919-aprel 1920) yaranmışdır. 9 avqust 1919-cu ildə Paris prefekturası Fransa-Qafqaz komitəsini qeydiyyata almışdır. İlk paraqrafda yazılırdı: Komitə Fransa və Zaqafqaziya ölkələrini, Gürcüstan və Azərbaycan olmaqla, iqtisadi əlaqələrinin inkişaf etdirmək məqsədi ilə yaradılmışdır. Bu dövr ərzində ADR tərəfindən Paris sülh konfransında iştirak etmək üçün göndərilmiş nümayəndə heyəti Parisin bir çox jurnallarında 3 kitab, 12 bülleten, 1 Azərbaycanın xəritəsi və bir çox məqalələr nəşr olunmasını reallaşdırdı. Azərbaycan məlumat bulluteni 1920-ci ilin may ayına qədər dərc etdirilmişdir [21, s. 31].

Qeyd edək ki, hətta 1918-1920-ci illərdə Fransa-Azərbaycan əlaqələri müəyyən dərəcədə inkişaf etsə də, sovet rejimi qurulduqdan sonra bu əlaqələr başqa forma kəsb etməyə başladı və Fransa-Sovet münasibətlərinə çevrildi. 1920-ci il bolşevik işğalından sonra mühacirətdə olan soydaşlarımız diaspora ətrafında birləşməyə və mübarizə aparmağa başladılar. Polşa hökümətinin keçmiş Rusiya imperiyasından olan mühacirlərə dəstək verməsi eləcə də Prometey hərəkatı ətrafında fəaliyyətə dəvət etməsi böyük bir dönüş yaratmış oldu. Məhz bu hərəkatın formalaşmasında eləcə də hərəkatın mətbu orqanı olan Prometey jurnalının fəaliyyətində Azərbaycan mühacirlərinin əvəzsiz xidmətləri olmuşdur [13, s. 49]. Musavat partiyasının rəsmi orqanı olan Azərbaycan dərgisi 1926-cı ildə Parisdə dərc olunmağa başladı. İllər keçdikcə köhnə nəsil mühacirlər assosiativ fəaliyyətlərini dayandırmağa başlamış lakin ilk mühacir nəsillərin övladları bu işləri davam etdirmişlər. Onların ən parlaq nümayəndələri kimi Ümbülbanu Əsadullayevanı – Banin (1905-1992), İren Məlikoffun (1917-2008) adlarını çəkmək yerinə düşər [13, s. 246; s.251].

XX əsr boyu istər mühacir həyatı yaşamış həmvətənlilərimiz istərsə də mühacirətdə doğulmuş əslən Azərbaycanlılar uzun müddət mübarizə aparmış Azərbaycan həqiqətlərinin Avropa ictimaiətinə çatdırılmasında əvəzsiz xidmətlər göstərmişlər. Qeyd etmək istərdik ki, sovet dövründə soydaşlarımızla əlaqə saxlamaq hətta qohumluq əlaqələrinin olması haqqında belə danışmağa cürət edilməmişdir. Mühacir həyatı yaşamağa məhkum olunmuş Ceyhun bəy Hacıbəylinin qardaşı Uzeyir bəy ilə sovet dönəminin ilk illərində etdikləri məktublaşmada aydın olur ki, bu əlaqələrin davam etdirilməsi nə qədər çətinliklərlə müşayiət olunurdu [23. s.26-31]. Uzeyir Hacıbəyovun xatirə ev müzeyinin rəhbəri işləmiş Ramazan Xəlilov (1975-1999) qeyd edirdi ki, 1938-ci ildə Ceyhun bəyin Azərbaycana qayıtması üçün Stalin Uzeyir bəyə tapşırıq da verir. Stalin onların məktublaşmalarından xəbərdar olduğunu bildirərək Ceyhun bəyin qayıdandan sonra iş və ev ilə təmin olunacağını da diqqətə çatdırır. Ceyhun Hacıbəyli bu xahişi rədd edir və əlaqələr də azalmağa başlayır (Üzeyir Hacıbəyov Ensiklopediyası). Sovetlər dövrünün ilk illərindən mühacirlərə qarşı davam edən təziqlər 1970-ci illərə qədər davam etmişdir. II Dünya müharibəsindən sonra mühacir həyatı yaşamış Qədir Süleyman öz xatirələrini bölüşən zaman ilk dəfə qara kostyumlu sovet vətəndaşının qapısını döyərək onunla söhbət etmək istədiyini bildirərkən nə hisslər yaşadığını və həyatının sonunun çatmasını hələ də xatırlayırdı. Hətta, sonradan həmin insanın maestro Niyazi olduğunu və öz əmisi Ceyhun bəyi və qohumlarını axtardığını deməsi belə Qədir Süleymanda bir müddət etibar yaratmamışdır [13, s. 243].

Bu gün Fransa-Azərbaycan əlaqələri bir çox sahələri əhatə edir. İkinci dəfə müstəqillik əldə etdikdən sonra Azərbaycanın müstəqilliyini tanıyan (31 dekabr 1991) ilk dövlətlərdən biri də məhz Fransa olub. 16 mart 1992-ci ildən Fransanın Azərbaycanda səfirliyi açılıb. 20 dekabr 1993-cü ildə isə iki dövlət arasında "Dostluq, qarşılıqlı anlaşma və əməkdaşlıq" sazişi imzalanıb. Bir il sonra isə 20 oktyabr 1994-cü ildə Azərbaycanın Fransada səfirliyi fəaliyyətə başlayıb. Azərbaycanın UNESCO-ya üzv olması, Əsrin Müqaviləsində fransız sirkətlərinin pay alması eləcə də Azərbaycan və Fransa prezidentlərinin bir neçə dəfə rəsmi səfərə getmələri də buna misal göstərilə bilər. Bu əlaqələrin daha da inkişaf etdirilməsi çox önəmlidir və bunun üçün kifayət qədər Azərbaycan dövləti tərəfindən addımlar atılır [13, s. 228-234].

1999-cu ildən etibarən Parisdə Şərq Dilləri və Mədəniyyətləri İnstitutunda (İNALCO) fransız tələbələri azərbaycan dilini öyrənirlər. 7 oktyabr 2011-ci ildə Fransa prezidenti Nikola Sarkozinin, 2014-cü ildə isə Fransua Hollandın Azərbaycana rəsmi səfəri olmuşdur. İki ölkə prezidentləri tərəfindən turizm, iqdisadiyyat, ətraf mühit və s. kimi bir sıra vacib layihənin protokolları imzalanmışdır. 2011-ci ildə prezidentlərin ilk görüşündə Bakı fransız liceyinin təməli qoyulmuşdur.

Fransa eyni zamanda Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dinc yolla həll edilməsi üçün yaradılmış ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədr ölkələrdən biridir. Azərbaycanın iki Prezidenti Heydər Əliyev və İlham Əliyev prezident kimi ilk rəsmi səfərlərini məhz Fransaya etmişdirlər. Azərbaycan Respublikası müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Fransa-Azərbaycan əlaqələri ilkin olaraq əsasən üç; siyasi, iqtisadi və mədəni istiqamətlərdə inkişaf etdirilmişdir. 3 iyun 1992-ci il tarixində Azərbaycan UNESCO-ya üzv qəbul edilmişdir. 1993-cü ilin dekabr ayında Prezident Heydər Əliyevin Fransa Respublikasına rəsmi səfəri çərçivəsindən sonra 1994-cü ildə UNESCO-nun işi ilə əlaqələndirmək üçün ilk növbədə Milli Komissiya yaradılmışdır [21, s. 3]. 1994-cü ildə Fransanın Total şirkəti Əsrin müqaviləsi layihəsinə qatılır. 1996-cı ildə Fransa dünyada ən iri qaz-kondensat yataqlarından biri olan Şahdəniz layihəsinə qatılır. Bu günə qədər iki dövlət arasında 42 hüquqi sənəd imzalanmışdır [22].

Bu gün Fransa Senatı və Milli Məclis arasında parlamentlərarası dostluq qrupu movcuddur. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisində Azərbaycan-Fransa parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrupunun rəhbəri xanım Mehriban Əliyevadır. Fransa-Azərbaycan parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrupunun rəhbəri Ambruaz Düpondur dəfələrlə Azərbaycana rəsmi səfər etmiş sonuncu dəfə 11 aprel 2005-ci ildə Bakıdakı Fransız Mərkəzinin açılışını etmişdir. Fransa Senatının prezidenti C. Poncelet ilk dəfə 1999-cu ilin iyulunda Azərbaycana səfər etmişdir. Fransa ilə Azərbaycan arasında iqtisadi-ticarət əlaqələri son illərdə daha da inkişaf etmişdir.

İki ölkə arasında fransız dilinin tədris olunmasını daha da yaxşı təşkil etmək üçün Universitetlərarası əlaqələr də movcuddur. 15 ilə yaxındır ki, Azərbaycan Dillər Universiteti ilə Strasbourg, Metz, Bordeau, Sorbonne universitetləri arasında tələbə və müəllim mübadiləsi həyata keçirilir, tələbələrimiz Fransada öz ali təhsillərini davam etdirirlər. Azərbaycan ilk dəfə olaraq 2015-ci ildə Frankofoniya Universitetetlər Agentliyinə (AUF) üzv qəbul edilmişdir. 2016-cı ilin fevral ayında Prezident yanında Ali Attestasi Kommisiyası ilk dəfə olaraq Strasbourg Universitetinin doktorluq diplomunu təkrar attestasiya edərək fəlsəfə doktoru diplomu vermişdir [13, s. 230].

---

[1] Fransa arxivlərində Əhməd bəy Ağayevin 1891-1893-cü illərdə müxtəlif fransız jurnallarında çoxlu məqalələr dərc etdirdiyinin şahidi oluruq. 

Bibliographie

1.     Arzumanliı Vaqif (2001) Azerbaycan Diasporu, Bakı, Qartal.

2. Azərbaycan Respublikası Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi, (2001) Dünya azərbaycanlilarinin həmrəylik xartiyasi.

3.     Əliyev Zaur (2005),  Dünya diasporaları, Bakı, Qismət.

4.  Həsənov Cəmil (1993) Azərbaycan Beynəlxalq münasibətlər sistemində, 1918-1920, Bakı, Azərnəşr.

5.    Hacıbəyov Üzeyir Ensiklopediyası. Bakı, 2007, səh.108.

6.    İbrahimli Xaləddin (1996), Azərbaycanın siyasi mühaciratı (1918 - 1991), Bakı, Elm.

7.    Rizvan Nazim (2002), Azərbaycan diaspor tarixi, Bakı, Borçalı HPM.

8.    Tahirli Abid (2001), Azərbaycan mühaciratı, Bakı, Tural-Ə.

9.    Tahirli Abid (2007), Azərbaycan mühacir ədəbiyyatı (1921-1991), Bakı, Çinar Çap.

10. Vəlixanlı Nailə (2007), Azərbaycan tarixi II cild, Bakı, Elm.

11. Abdoulla Kamal, Malherbe Michel (2008), Parlons Azerbaïdjanais: langue et culture, Paris, L’Harmattan.

12. Altstadt Audrey L. (1992) The Azerbaijani Turks: Power and Identity under Russian, Rule, Hoover Institution. Stanford University, Studies of Nationalities in the USSR Series.

13. Asgarov Vazeh (2014) L’immigration des Azerbaïdjanais, L'immigration générale des Azerbaïdjanais, histoire et perspectives: le cas de la France,   Allemagne, PAF, p.425.

14.  Ayaz Godjaev, Les relations contemporaines franco-azerbaïdjanaises,‎ 1999, p. 52

15. Balçi Bayram (2008), La place de la «diaspora» azerbaïdjanaise dans la politique de l'Azerbaïdjan postsoviétique : esquisse d'analyse, EurOrient, 28, pp. 185-204.

16.  Constant Antoine (2002) L'Azerbaïdjan, Karthala (Méridiens), Paris.

17. De Tapia Stéphane (2005) Migrations et diasporas turques. Circulation migratoire et continuité territoriale, 1954-2004,  Paris, IFEA et Maisonneuve & Larose.

18. Hadjibeyli Timoutchine (1988) Le question du Haut Karabagh. Un point de vue azerbaïdjanais,  Revue de l’Occident musulman et de la Méditerranée, N°48-49, 1988. Le monde musulman à l’épreuve de la frontière, p.281-290.

19.   Sadykova Bakhyt (2007) Mustafa Tchokay dans le mouvement prométhéen, Paris, IFEAC – Harmattan.

20. Rapport Législatif 420 - 1997 / 1998 - Commission des affaires étrangères, Le traité d’amitié, d’entente et de coopération du 20 décembre 1993 : un cadre juridique adapté au développement à venir des relations bilatérales, [archive], sur Sénat.

21. Les Echos, Actualité des sociétés (2012), Azerbaïdjan: Socar, Total et GDF Suez déclarent la commercialité de la découverte de gaz d'Absheron en mer Caspienne au large de l'Azerbaïdjan » [archive], sur Total.

22.  Абуталыбов Рамиз (2006), Годы и встречи в Париже, Moscou, SJS Media.

23.Юунусов Ариф (2009), Миграционные процессы в Азербайджане, Баку, Адильоглу.

VAZEH ƏSKƏROV

XÜLASƏ

FRANSA-AZƏRBAYCAN ƏLAQƏLƏRININ TARIXINƏ BAXIŞ

            XX əsr Dünyada gedən proseslər – sovetlər birliyinin dağılması, qərb ölkələrinin mədəniyyətlərinə inteqrasiya, demokratik ruhlu siyasi sistemin və pluralizmin yaradılması eləcə də bazar iqtisadiyyatına keçid yeni bir idarəetmənin formalaşmasına gətirib çıxartdı. Uzun müddət əlçatmaz qalan mövzular məhz bu dövrdən etibarən tədqiq olunmağa başlandı. Azərbaycanda diaspora mövzusu yeni olsa da mühacirət və əhalinin köçü əsrlər boyu davam edir. Buna baxmayaraq sovet dövründə bu mövzu uzun müddət əlçatmaz qalmış və yalnız 1980-ci illərin sonları tədqiqatçıları maraqlandırmağa və öyrənilməyə başlanılmışdır.

           

VAZEX АСКЕРОВ

РЕЗЮМЕ

ОБЗОР ИСТОРИЯ ФРАНКО-АЗЕРБАЙДЖАНСКИХ ОТНОШЕНИЙ

            Процессы, происходящие в мире в двадцатом веке - распад Советского Союза, интеграция в западную культуру, установление демократического плюрализма и политические реформы, а также перехода к рыночной экономике привели к формированию новой системы правления. Многие проблемы, которые в течение длительного периода оставались недосягаемыми, стали предметом исследования. Несмотря на то, что тема диаспоры является относительно новой, процесс иммиграции и переселение народов длился на протяжении веков. Хотя, эта тема оставалась труднодоступной в советскую эпоху, но с  конца 1980-х годов стала объектом внимания и изучения исследователей.

VAZEH ASGAROV

ABSTRACT

REVIEW THE HISTORY OF FRANCO-AZERBAIJANI RELATIONS

The processes taking place in the XX century, namely, dissociation of USSR, integration into the West culture, establishment of democratic pluralism and political reforms, and transition to the market economy had given a way to the formation of new system of governing. A lot of problems that were unattainable till this period began to be investigated. In spite of the fact that the theme of diaspora was sufficiently new, the process of immigration and resettlement of people has been enduring for centuries. Although this issue was arduous in Soviet period, from the end of 1980-es it turned into the object of investigations and studies.

Azərbaycan Dillər Universiteti

PhD Vazeh Əskərov

vazeh2000@yahoo.fr

Azərbaycan Dillər Universiteti

Dr. V.E.Əskərov

vazeh.asgarov@adu.edu.az

Azərbaycanda sosioloji fikirlər və miqrasiya məsələləri

Açar sözlər: sosiologiya,miqrasiya, mühacirət, əhalinin köçü, inteqrasiya, tarix,

Keywords: sociology, migration, immigration,  population movement, integration, history, 

Ключевые слова: социология, миграция, иммиграция, движение населения, интеграция,       история

XIX əsrdə cəmiyyətdəki müxtəlifliyi öyrənən yeni bir sahənin meydana gəlməsi sosiologiya sözünün yaranmasına və onun bir elm kimi öyrənilməsinə gətirib çıxartdı. Dahi mütəfikkir və tarixçilərdən Platonun, Aristotelin, Heredotun, Ksenefonun miras qoyduğu zəngin məlumatlar eramızdan əvvəl V əsrdə misirliləri maraqlandırmağa başlamışdır. İslam mədəniyyətində İbn Xaldunun “Müqəddimə” və ya “Bəşəri tarixə giriş” əsəri ərəb xilafətinin yaranmasının və tənəzzülə uğramasının səbəblərini araşdıraraq tarixdə sosial məsələləri onun tarixini, fəlsəfəsini və mədəniyyətini öyrənən ilk əsər kimi qalmışdır.  Sosiologiyanın ilk “cücərtiləri” VIII əsrdə İssak Nyutonun və digərlərinin fiziki sosiologiyanın dünya ilə təzahürünün əlaqələrinə yönəlməsi ilə hiss olunmağa başladı.

Məhz XIX əsri sosiologiyanın yaranışı tarixi hesab etmək olar. Lakin buna baxmayaraq, Azərbaycanda sosioloji fikirlərə artıq qədim zamanlardan rast gəlmək olur. Belə ki, Avestada yaxşı ilə pisin, xeyir və şərin müqavimətini əks etdirən, eləcə də düzgün cəmiyyətin formalaşması üçün müsbət ideyaları özündə ehtiva edən səhnələrə rast gəlinir. Nizami Gəncəvi, Siracəddin Urməvi, Nəsrəddin Tusi öz əsərlərində hüquqi münasibətə, dövlət idarəçiliyi, ailə məsələlərinə geniş yer aryırırdılar. Məsələn, Urməviyə görə cəmiyyət insan orqaniziminə bənzəyir və onun idarəçiliyi başçıdan asılıdır. XIX əsrin əvvəllərində M.F.Axundov və A.Bakıxanov öz əsərlərində ictimaiyyətə sosioloji məsələlərdən bəhs edir. Daha sonralar biz Məhəmməd Hadinin, Hüseyn Cavidin, Abdulla Şaiqin yazılarında sosioloji problemlərə müraciətləri görürük. XX əsrin əvvəlləri öz ictimai fəaliyyətləri ilə dahi M.Ə. Rəsulzadə, Ə. Hüseynzadə, Ə. Ağaoğlu, Ü. Hacıbəyov və s. yeni cəmiyyətin qurulmasında (ADR) böyük rol oynamışlar.

Bolşeviklərin hakimiyyətə gəlişi ilə elmin sosial fikirlərə olan münasibəti də dəyişdi və Sosiologiya elmi burjua təbəqəsinə aid edildiyinə görə cəmiyyətdə qadağan olundu. 20-ci illərin əvvəllərində universitetlərdə və akademiyalarda Sosiologiya sosial elmlərlə birləşdirilərək “İctimaiyyət elmi” adı altında tədris olunmağa başladı. 1924-cü ildən etibarən SSR-i ərazisində Sosiologiya bir elm kimi ləğv olundu və Sosiologiya sözünün də işlənməsi qadağan olundu[1].

II Dünya müharibəsindən sonra cəmiyyətin sosioloji nöqteyi-nəzərindən öyrənilməsi yenidən gündəmə gəldi və 1950-ci illərdən etibarən cəmiyyətin hüquqi vəziyyətinin öyrəniliməsi yenidən sosiologiyaya bir çağırış etmiş oldu. 1960-cı illərin əvvəllərindən sosiologiyanın “itirilmiş hüququ” bərpa olunmağa başladı. Bu dövr SSRİ-nin bir çox universitetlərində və Elmlər Akademiyalarında müxtəlif institutların yaranmasının şahidi oluruq. Eyni zamanda qeyri-rəsmi olaraq ziyalılar arasında aparılmış tədqiqatların da əsaslı surətdə tədqiq edilməsi üçün zəmin yarandı. Digər tərəfdən bu proresin əsas səbəblərindən biri kimi Sovet məkanında yaşayan müxtəlif xalqların və eləcə də, millətlərarası münasibətlərin olması da əsas şərtlərdən sayılır, bu prosesi daha da gündəmə gətirirdi. Belə ki, SSRİ çoxmillətli bir dövlət olmaqla əhalisinin 45%-ni qeyri-ruslar təşkil edirdi[2].

La création de l'Association soviétique de sociologie en juin 1958 par un décret du Présidium de l'Académie des sciences de l'URSS constitua un pas important.

Qeyd etmək vacibdir ki, Nikita Xruşovun məhz Kommunist partiyasının 1956-cı ildəki XX iclasında etdiyi çıxışından sonra cəmiyyətdə olan sosial problemlərə münasibət deyişməyə başladı. N. Xruşov öz nitqində Stalinin cinayətlərini pisləyərək bəzi sosial elmləri Stalin ehkamından azad etmiş olur. Bu dəyişikliklə 1958-ci ilin iyun ayında SSRİ Elmlər Akademiyasının Rəyasət Heyətinin qərarına əsasən Sovet Sosiologiya assosiyasiyası yaradıldı. Lakin buna baxmayaraq, kommunist partiyası yenə də sosiologiyaya maraqlı olanları öz nəzarətində saxlayır. Sosioloqların əsas axtarış predmeti də məhz marksist-leninist ideyaların öyrənilməsinə köklənir. 1964-cü ildə SSRİ məkanında ilk dəfə bütün respublikaların sosial elmlər üzrə tədqiqatçılarının konfransı təşkil olunur. Tezliklə sosiologiya ixtisasının beynəlxalq aləmə cıxışı  üçün zəmin yaranır. 1966-cı il isə Sovet sosioloqları ilk dəfə Evianda (Fransa) baş tutmuş VI beynəlxalq sosioji konqresdə iştirak edirlər.

Bu hadisədən sonra Azərbaycanda da Sosiologiya elminə yeni maraq müşahidə olunur və ilk dəfə olaraq 1968-ci ildə C.T. Əhmədlinin, V.Ə. Paşayevin “Burjua sosiologiyanın tənqidi”, 1972 C.T.Əhmədli və J.Sogomonovun “Sosiologiyaya dair söhbətlər” adlı kitabları işıq üzü görür. Bu iki əsər ilə Azərbaycan oxucusu Sosiologiyanın bir sıra vacib problemləri ilə, eləcə də sosioloji biliklərin müxtəlif səviyyələri ilə yığcam şəkildə tanış olur və bundan sonra daha geniş formatda sosioloji tədqiqatlar aparmağa maraq göstərir. Bu dövrün sosioloji baxışları bəzi ideoloji ehkamlardan azad olmasa da, gələcəkdə bu sahədə tədqiqatların aparılmasına geniş istiqamət vermişdi.

1991-ci ildə Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra sosial elmlərin o cümlədən sosiologiyanın da bir elm kimi formalaşmasına, eləcə də azərbaycanlı sosioloqların bu elmin yeni struktur və mexanizmlərini işləyib hazırlamaqları üçün təkan oldu. Hal-hazırda Bakı Dövlət Universitetinin Sosial elmlər və psixologiya fakültəsində sosiologiya ixtisası üzrə kadrlar hazırlanır. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Fəlsəfə və Siyasi Hüquqi Tədqiqatlar İnstitutunda «Sosiologiya və sosial psixologiya» şöbəsi fəaliyyət göstərir. 

Miqrasiya: sosial hadisələr və nəzəri prinsiplər kimi

Tarixçilərin fikirlərinə görə ibtidai insanlar yeni dünyanı kəşf etmək üçün  adətən şərqdən gəlir və yerləşmək üçün qərbə yönəlirlər. İlk köçəri ovçular da məhz eramızdan 400 000 il əvvəl Orta Paleolit dövründə Şərqi Afrikadan o vaxtlar hələ insan izi olmayan Avropaya Orta Şərqdən keçərək gəlmişlər. İlk insan Günəşin dövretmə istiqamətini istiqamət götürərək Asiyanın qərbindəki torpaqlara qədər yerləşmişdi. Eramızdan qabaq III əsrdən etibarən Asiyanın səhralarından Avropaya hind-avropalıların köçü başlayır. Yeni tarixi araşdırmalar sübut etməyə çalışır ki, bütün millətlər mühacir axınları zamanı müxtəlif əhalinin sürətli qarışığından əmələ gəlmiş, formalaşmış və dövrlərdən asılı olaraq bu proses sürətli və ya asta templə davam etmişdir. Məsələn, bizim eranın IV əsrindən VII əsrə qədər olan işğallar insanların yerdəyişməsini daha da sürətləndirdi və eləcə də Roma imperiyasının süqutu zamanı mədəni və sosial mənzərəni tamamilə dağıtdı. Digər bir misal kimi fars və bizans dünyalarının ərəb mədəniyyətinə (VIII-XIII əsrlər) olan təsirlərini göstərə bilərik.

Müasir mühacirət avropalıların Amerika qitəsinə köçü ilə səciyyələnir. Minlərlə insan axını “yeni həyat” axtarışı ilə yad məkana axışır. Bu köçün cəmiyyət üçün müxtəlif səbəbləri var. Belə ki, burada söhbət təşkil edilmiş surətdə və ya kölə, eləcə də iş və pul qazanmaq üçün mühacirət edənlərdən gedir.

Bu gün mühacirətin baş vermə səbəbləri bir sıra məsələlərdən qaynaqlandığını ortaya çıxarır ki, bunlardan biz iqtisadi, demoqrafik, siyasi və s. göstərə bilərik. Rəqəmlərə nəzər saldıqda aydın görünür ki, hər il bir milyondan artıq insan öz ölkəsini müxtəlif səbəblərə görə, əsasən də iqtisadi çətinliyə görə tərk edir. Bir o qədər də insan sığınacaq almaq üçün çalışır. Dünya ölkəsinin 125 milyon nəfəri doğulduğu ölkə hüdudlarından kənarda yaşayır. Bu rəqəmlər dünya əhalisinin təxminən 2,5%-i təşkil edir. İmmiqrasiya siyasətini araşdıran fransalı tədqiqtçı Maxime Tandonnet özünün “Miqrasiya geosiyasəti. Sərhədlərin böhranı” adlı kitabında mühacirətin səbəblərini araşdırarkən mühacirləin nəyə görə varlı ölkələrə üz tutmaqlarının bir neçə səbəbi vurğulayır[3]:

İqtisadi mühacirət - əsasən 15-30 yaş arası kişi və qadınları əhatə edir ki, bu səbəbə görə xaricə üz tutanların 60%-i təşkil edir.

Kütləvi mühacirət – ölkədə siyasi stabilliyin pozulması, vətəndaş və ya etnik müharibələrin baş verməsi nəticəsində əhalinin 20%-dən 30%-dək köçetməsidir.

Ziyalı təbəqənin mühacirətı – yüksək təhsil almış müəllim, həkim, mühəndis və s. təbəqəyə aiddir ki, 1990-cı illərdən bu səbəb 20%-ə qədər insana aid edilir.

Maxime Tandonnet eyni kitabında mühaciratı siyasi cəhətdən analiz edərkən üç model təklif edir:

   1) Əhalinin köç edərək yerləşməsi. Əsasən üç qərb ölkəsini (ABŞ, Kanada, Avstraliya) əhatə edir və bu, əsasən immiqrasiyanın gələcəyini və dinamizmini tərənnüm edir.

  2) İmmiqrasiya hüququ (Cenevrə Konvensiyası 1951)[4]. Bu model birincidən çox fərqlənir və daha çox insanlar üçün kvota tələb etməyən Avropa mühacirətinə aiddir. Belə ki, əsrlər boyu avropalılar özləri işğal və köçlərin səbəbkarı idilər. İndi isə həmin avropalılar öz torpaqlarında yerləşmək üçün miqrantlara qanunlar tətbiq edirlər. Müəllif həmçinin qeyd edir ki, bu gün Qərbi Avropa bu forma mühafizəkar mühacirətdən imtina edir. 

  3)  Üçüncü növ isə qeyri-stabil mühacirətdir ki, bu əsasən əmək fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Bu mühacirət növü bütün dünya sakinlərinin mühacirəti ilə bağlıdır ki, bu halda mühacirlər uzun müddətli oturum sənədlərinə ümid bəsləyə bilməz və yerləşdiyi ölkədən iş müqavilələrinin müddətinədək çox oturum haqqında icazə ala bilməz.

Fransız cəmiyyətin üçün mühacir sözünün semantik inkişafı çoxmənalıdır. 1960-cı illərdən bəri yadellilərə müxtəlif adlar verilmişdir. Fransızların daha çox işlətdikləri “mühacir” kəlməsi öz ilkin mənasını artıq çoxdan itirmişdir. Belə ki, bu illər ərzində yadelli, xarici və ya mühacir kəlmələri arasında çoxlu məna dəyişməsi baş vermişdir. Fransanın Milli Demoqrafik Təhlillər İnstitutu (İNED), Milli Statistika və İqtisadi Təhlillər İnstitutu (İNSEE), Ali İnteqrasiya Şurasının (HCİ) tədqiqatçıları ilk dəfə 1991-ci ildə “mühacir” və “xarici” sözlərinin mənasına aydınlıq gətirməyi tövsiyyə etmiş və hər iki sözə tərif vermişdirlər:

Xaricilər: Fransada siyahıyaalma zamanı yaşamağa yerləri olan, lakin vətəndaşlıqları olmayanlardır.

Mühacirlər: Fransadan kənarda doğulmuş, lakin vətəndaşlıqları olan fransız və ya xaricidirlər.

 Belə aydın olur ki, xarici bir vətəndaş eyni zamanda mühacir sayıla bilər və ya hər hansı bir müacir heç də xarici vətəndaş deyildir. 1992-ci il Ali İnteqrasiya Şurası mühacir sözünün mənasına aydınlıq gətirdi. Mühacir xaricdə hər hansı bir dövlətin ərazisində doğulmuş və hal-hazırda Fransada yaşamaqdadır. Mühacir Fransa vətəndaşlığını almaq hüququna malikdir. Ümumiyyətlə, bütün mühacir edəndərin heç də hamısı xarici deyillər. Fransada doğulmuş xarici, lakin öz əzəli vətəndaşlığını saxlayanlar mühacir sayıla bilməz.

Hələ Əlcəzair müharibəsi dövründən bəri fransızların dilində işlətdikləri bəzi sözlər, eləcə də “mühacir” sözü məhz xaricdən gəlmişləri adlandırmaq üçün işlənilirdi. Bu məsələ ilə bağlı René Gallissot[5] xatırlayırdı : yada salmaq yerinə düşər ki, biz Şərqi Avropa yəhudilərininin seçilməsi üçün onlari metiklər[6] adlandırırdıq. Bundan sonra isə biz əlcəzairləri fransız kimi çağirmağa cürət etmədiyimizdən mühacir sözünü icad etdik.

Emigrare latın sözü olub “başqa yerə köçmək” anlamına gəlir. Ərəb dilində işlənən hajr kəlməsi “bir yerdən digər yerə getmək” mənasını verir. Eramızın 622-ci ilində bu kəlmə Məhəmməd peyğəmbərin Məkkədən Mədinəyə getməsi ilə digər müsəlmanların da onun dalınca getməsi ilə izah olunurdu. 1960-cı illərdə işlənməyə başlanmış işçi mühacir söz birləşməsi artıq 1980-cı illərin ortalarında işlənən mühacir sözünündən fərqlənirdi. Belə ki, işçi adı ilə Fransaya üz tutmuş mühacirlər yerli fəhlələrdən fərqli olaraq iş yekunlaşandan sonra öz vətənlərinə qayıdırdılar. Qeyd etmək lazımdır ki, mühacir kəlməsi həmin dövr üçün cinsindən və yaşından asılı olmayaraq bütün işçi təbəqəsinə şamil edilirdi. Eyni vəziyyət Almaniyada qastarbayter kəlməsinin işlənməsi ilə bağlıdır. Hətta 70-ci illərdə əsasən türklər və yunanlardan təşkil olunan işçi qastarbayterlər rotasiya yolu ilə Alman dövləti ilə müqavilələr bağlayır və müqaviləsi başa çatdıqdan sonra vətənlərinə qayıdırdılar. Eyni kəlmə rus dilində də işlənməkdədir. Belə ki, rus dilindəki мухаджир kəlməsi XVIII-XX əsrlərdə müsəlmanların Osmanlı imperiyası hüdudarına sığınmaqları ilə səciyyələnir.

  Bu dövrdə digər bir termin miqrant (köçəri) kəlməsi işlənirlirdi ki, bu da xarici, yadelli kəlmələrini bədii dildə işlətməmək üçün, eləcə də daha çox neytrallığı saxlamaq məqsədilə və statistik sənədlərdə, hüquqi mətnlərdə və digər rəsmi qaydada istifadə edilirdi[7]. Daha bir maraqlı məlumat Encyclopedia Universalis-in 1984-cü ildə dərc olunmuş ikinci nəşrində mühacir sözünə verdiyi izah idi. Belə ki, miqrant kəlməsi isə yalnız 1968-1975-ci illərdəki I nəşrində öz izahını tapmışdır. Misal üçün, Encyclopedia Universalis-in 1984-cü ildə II və 1988-ci ildəki III nəşrlərində mühacir sözünə verilmiş izaha nəzər yetirmək maraqlı olardı:

Mühacir - yola düşmə, ölkə, qarşılanma, qayıdış, mühacirat (1984)

 Mühacir - hüquq, vətəndaşlıq, sığınacaq, inteqrasiya, sığınacaq istəmək (1988)

 İnkişaf edən bu günümüzdə mühacirata olan tələb və qaydalar, eləcə də münasibət də dəyişmişdir. Əgər yaxın 50 ildə miqrqsiya deyəndə insanların başqa dünyaya iş axtarmaq, köç etmək, daha sakit həyat seçmək məsələsi dururdusa, bu gün bura beyin axını (brain drain), iqlim və ekoloji çirkliliyə görə də mühacir edənlərə az rast gəlinmir.

 INN: Vazeh Əskərov, Azərbaycanda sosioloji fikirlər və miqrasiya məsələləri, Azərbaycan Dillər Universiteti, Elmi xəbərlər, Bakı-2016, N1, səh.248-253

  

Ədəbiyyat

[1] MESPOULET Martine (2007), La « renaissance » de la sociologie en URSS (1958-1972), Revue d'Histoire des Sciences Humaines 1/2007 (n° 16), p. 57-86.

[2] ЯДOВ Владимир (1998), Социология в России, Москва, Издательство Института социологии РАН.

[3] TANDONNET Maxime (2007), Géopolitique des migrations. La crise des frontières, Paris, Ellipses Marketing.

[4] 28 iyul 1951-ci il qaçqınların statusu ilə bağlı Cenevrə Konvensiyası və ya sadəcə Cenevrə Konvensiyası, qaçqınların huquq və dövtətin hüquqi öhdəliklərini müəyyən edən sənəddir. 1967-cı ildə qəbul olunmuş protokol Konvensiyanın coğrafi və zaman məhdudiyyətini ləğv etmişdir.

[5] GALLISSOT René (2007), Algérie: Engagements Sociaux Et Question Nationale - De La Colonisation À L'indépendance De 1830 À 1962, Paris, De L'atelier.

[6] Meteklər qədim yunanlılar sayılsalar da ora gəlmə hesab olunur. Məsələn, Makidoniyada doğulmuş Aristotel Afinanın ən məhşur metek hesab oluna bilər.

[7] BONNAFOUS Simone (1991), L’immigration prise aux mots, Paris, Kimé.
[8]. Vazeh ASGAROV (2013), L'immigration des Azerbaïdjanais, PAF, 425 p. 

Summary

Sociological thoughts in Azerbaijan and problems of migration

The article covers the problems of sociological thoughts in Azerbaijan and issues of migration in the light of social events and theoretical principles. Major goal of the article is to research the formation history of sociology as a science in Azerbaijan in the 20th century. A step by step research of the causes of current dynamics of emigration along with the general problems of migration is the major target of the article.  

Резюме

Социологические вопросы миграции в Азербайджане

Статья посвящена изучению социологических вопросов миграции на фоне теоретических принципов и социальных событий в Азербайджане. В статье исследуются история формирования в ХХ веке, в Азербайджане социологии как науки. Рассматриваются  вопросы миграции а также по этапно объясняются причины и исторические предпосылки миграции.